4 – WERKWIJZE REDACTIE

…

1. webgeoriënteerd

Voor nieuwkomers en zij die een opfrissing nodig hebben, wijden we dit hoofdstuk aan onze (vernieuwende) werkwijze. Alle redacties werken ‘webfirst’. In eerste instantie wordt het artikel geschreven voor publicatie op het web (mobiel, website) en zo geschreven en verrijkt dat het artikel digitaal optimaal kan worden gepresenteerd. Met het voor publicatie geschikte aanbod (van de dag) wordt aan het einde van de middag/avond een papieren krant gemaakt voor de volgende dag.

Regioredacties labelen in de planningstool hun parels van artikelen opdat de internetredactie precies weet welke artikelen op te nemen in nieuwsbrieven, welke te pushen en welke een prominente plek te geven op de websites.

Op de homepage van nhd.nl – de titel die meerdere regioredacties kent – is sprake van een redelijke verdeling over de hele regio waarbij tegelijkertijd scherp wordt gekeken naar welke artikelen kansrijk zijn op groot succes, dat wil zeggen: die voorzien in de informatiehonger van de lezer.

We werken met planningstool Trello waarin opgenomen het zendschema ter publicatie van artikelen. In het zendschema staat vermeld waarover een artikel gaat, de lengte, de auteur, foto’s en wanneer het artikel af kan zijn. De leidinggevende van de dag bepaalt het tijdstip waarop het artikel digitaal wordt gepubliceerd. Het gebruikelijke zendschema voorziet in een reeks verhalen van verschillende lengtes die gedurende de dag worden gepubliceerd in een zodanige omvang en hoeveelheid dat daarmee ook een papieren krant kan worden gemaakt.

De themapagina’s Werken, Fit, Slim en Groen en magazine Vrij liggen in handen van aangewezen coördinatoren onder leiding van de chef Uit. Zaterdagbijlage Plus is de verantwoordelijkheid van de centrale tafel, met de coördinator Uit als uitvoerend verantwoordelijke. Publicaties zijn ook digitaal, maar niet ten principale webfirst.

…

2. gebruik van data/dashboards

Ter ondersteuning van redacteuren en leidinggevenden staan op elke (regio)redactie schermen met daarop live de lezersdata van onze artikelen. Zo kan de redactie permanent zien welke artikelen op belangstelling kunnen rekenen van de lezer. Dat kan aanleiding geven tot aanpassing van de redactionele koers, door bijvoorbeeld (snel) follow-ups te maken bij (onverwacht) populaire verhalen. Data zijn voor iedereen webbased beschikbaar.

Beschouwing van de data zijn onderdeel van de redactievergadering en kunnen aanleiding zijn voor nieuwe ideeën. De bespreking van de papieren krant vindt bij voorkeur niet plaats in de ochtendvergadering. De redactie heeft ’s ochtends altijd de blik vooruit en kiest bij voorkeur andere momenten voor evaluatie en nabespreking.

Datarapporten zijn per regioredactie voor chefs beschikbaar in online dashboards, waarbij leidraad is dat we leren van de data om onszelf als redactie en als individuele redacteur te verbeteren, dat betekent: een zo goed mogelijke digitale presentatie van ons werk voor een zo’n groot mogelijk publiek. Die grootte kan overigens per portefeuille verschillen. Een redacteur die sport verslaat in een kleine regio heeft een ander publiek dan de politiek verslaggever in Haarlem of Alkmaar.

…

3. hoe gaan we te werk (compostie)? (bron: stijlboek de Volkskrant)

Het schrijven van een bericht of een verhaal vereist een planmatige, systematische aanpak.

> Bepaal het journalistieke genre
Nieuwsbericht (kort, ‘aangekleed bericht’ of een groter verslag); reportage; interview; profiel; analyse; reconstructie; overzichtsartikel; recensie; postuum; commentaar; column; kader; service. Het aparte genre ‘achtergrond’ kennen we niet. Achtergronden worden ten principale verstrekt in alle artikelen

> Bepaal de functie van het artikel
Feiten aandragen (nieuws, informatie); overzicht bieden (achtergrondverhaal, overzichtsartikel, reconstructie); inzicht geven (analyse, beschouwing); oordeel geven (commentaar, recensie, bespreking); advies (service); emotie (menselijke invalshoek, bij reportage, profiel, postuum, interview).

> Verzamel het materiaal
Pak de telefoon, ga op pad, gebruik online tools (zie apart hoofdstuk in dit handboek), raadpleeg documentatie of archiefmateriaal.

> Orden het materiaal
Wat hoort bij elkaar? Wat is nieuws, wat is de nieuwsaanleiding, wat is achtergrond, wat is sfeer, wat is nadere (eventueel overtollige) informatie?

> Bepaal de centrale vraag of het centrale thema
Bij een nieuwsbericht is dat de kern van het nieuws. Bij een groter artikel is dat de centrale vraagstelling. Bij een column of een licht stukje is dat de rode draad in het betoog of verhaal.

> Maak een compositie
Tot zover volgt de journalist zijn eigen spoor. Nu komt de omslag: het perspectief van de lezer. Bepaal een volgorde van de informatie, gedacht vanuit de lezer. In welke volgorde wil de lezer de informatie aangeboden krijgen om het verhaal geboeid te kunnen volgen? Bij een nieuwsbericht ligt dat anders dan bij een andersoortig verhaal. Bepaal de compositie zo, dat de lezer op een soepele manier door het verhaal wordt gegidst.

> Dan komt het schrijven

Maak een pakkende beginzin of een pakkend begin.
In nieuwsberichten: het belangrijkste nieuws voorop. In andersoortige verhalen: een prikkelend begin, dat noodt tot verder lezen.
Let op de overgangen van alinea naar alinea. Die maken de structuur van het verhaal voor de lezer duidelijk.
Schrijf in de sfeer van doel, functie en context van het verhaal. Vermijd woorden of uitdrukkingen die uit de toon vallen, tenzij ze een functie hebben.
Bij langere artikelen: geef het verhaal een kop, een romp en een staart. Laat het verhaal niet weglopen.

> Lees het verhaal nog eens over
Let daarbij op vijf dingen:

Beantwoordt het verhaal aan doel, functie en context?
Kan de lezer aan het eind antwoord geven op de vraag: waar ging het verhaal over?
Zit er een duidelijke structuur in het verhaal (alinea-indeling)?
Staan alle letters (tikfouten), woorden (spelling), zinnen (stilistiek), punten en komma’s (interpunctie) goed?
Zijn de namen van de betrokkenen goed gespeld? Is voor de lezer duidelijk over wie het gaat (functieaanduiding, nadere informatie)?

> Laat het verhaal door een collega lezen

…

4. journalistieke schrijfstijl: ambachtelijke richtlijnen (bron: stijlboek de Volkskrant)

Journalistiek schrijven is een vak met ambachtelijke regels. Het is duidelijk iets anders dan het schrijven van een scriptie, een schoolopstel of een literair verhaal. Het is functioneel schrijven: helder en duidelijk aan de lezer vertellen wat er te vertellen is. Richtlijnen:

> Bepaal duidelijk doel, functie en context van het artikel. Een reportage in het nieuwskatern van de krant is iets anders dan een portretterend interview in een bijlage.

> Formuleer duidelijk de centrale vraagstelling. Dat is de rode draad in het verhaal. De lezer moet aan het eind duidelijk kunnen antwoorden op de vraag: waar ging dat artikel over?

> Denk steeds aan de lezer. De lezer leest anders dan de schrijver. Daarop moet de schrijver anticiperen. Trek de lezer het verhaal in, houd hem bij de les en houd het spannend tot het einde toe. Een verhaal moet een prikkelend begin, een stevig midden en een duidelijke staart hebben. Laat het verhaal niet weglopen.

> Een goed begin is het halve werk. Een krachtige of pakkende aanhef doet wonderen. Een speelse kop doet het artikel leven. Liever geen loze beginzinnen (‘Daar is-ie dan’, ‘De kogel is door de kerk’, ‘Boer Teunissen kijkt somber voor zich uit’, ‘Geduld is een schone zaak’), geen wezenloze citaten, geen academische inleiding (stadhuistaal). Wel:

bij een wat groter verhaal: een pregnante opmerking of gebeurtenis, die het centrale thema op een pakkende manier illustreert;
bij een nieuwsbericht: de kern van het nieuws luid en duidelijk neerzetten in korte, ritmisch goed lopende zinnen (de nieuwstoon);
bij een verhaal over een complexe materie: van makkelijk naar moeilijk (breng het onderwerp in de huiskamer, dicht bij de mensen). Maak snel duidelijk wat de nieuwsaanleiding tot het verhaal is.

> Vermijd oordelende woorden of zinswendingen in een nieuwsgericht verhaal. Laat het verhaal zichzelf vertellen. Gebruik geen woorden als: ‘dus’, ‘inderdaad’, ’terecht’, ‘namelijk’, ‘want’, ‘eigenlijk’. Houd commentaar en nieuws gescheiden.

> Gebruik citaten functioneel. Vertel een eigen verhaal (veel parafraseren) en lardeer dat met pakkende citaten. Let op de afwisseling van eigen tekst en citaat.

> Wees bedacht op jargon. Elke maatschappelijke sector heeft zijn eigen jargon: afkortingen, technische uitdrukkingen, allerlei dingen bekend veronderstellen. Denk aan de lezer. Wat moet die weten om het verhaal te kunnen volgen? Vermijd ambtelijke taal uit nota’s, rapporten, vonnissen, politieberichten, voorlichting.

> Denk aan een functionele alinea-indeling. Maak niet te lange alinea’s. Zorg dat er voldoende wit in de afgedrukte tekst komt. Begin een nieuwe alinea met een kernachtige zin om de structuur van het verhaal duidelijk te markeren.

> Schrijf bondig. De lengte van zinnen is niet aan vaste regels gebonden. Let op vaart, ritme en melodie. Vermijd woorden als ‘heel/hele’, ‘veel/vele, ze voegen veelal niets toe en ze houden op.

> Stop niet te veel informatie in één zin. Doseren is een kunst.

> Probeer abstracte zaken concreet te maken met goede vergelijkingen of beeldspraak.

> Maak spaarzaam gebruik van woorden of tekstdelen uit een andere taal. Wees in zo’n geval in elk geval bedacht op een eventueel noodzakelijke vertaling.

> Wees zuinig met ‘opleukende’ bijvoeglijke naamwoorden. Het verhaal krijgt anders al snel een bombastisch karakter.

Let op de woordkeuze. Gebruik geen uit de toon vallende woorden (‘hartstikke’, ‘klote’) in een zakelijk-informatief verhaal, tenzij ze functioneel zijn.

…

5. Omgaan met AI

Artificiële Intelligentie is toegankelijk geworden voor het grote publiek, en de journalistiek, en maakt een stormachtige ontwikkeling door. We bieden handvatten voor de beginfase waarin we nu zitten. Gezond verstand en vasthouden aan journalistieke basisprincipes en bij twijfel ‘niet inhalen’ vormen de basis.

Sommigen vrezen dat AI op termijn journalisten zal gaan vervangen. Zonder een voorschot te nemen op de toekomst en de snelle ontwikkelingen, lijkt die vrees ongegrond. AI zal zonder twijfel een uitblinker worden in het combineren, ordenen en herschikken van al gepubliceerde tekst/content, maar het kan geen ‘nieuw’ nieuws verslaan, ervaart geen sfeer en interviewt geen mensen met vragen die nog nooit zijn gesteld. Bij uitstek het domein waarin wij (willen) uitblinken.

Anders gezegd: AI moet het werk van menselijke journalisten verbeteren, ondersteunen en niet vervangen.

AI-tools kunnen assisteren bij ondergeschikte taken als audio omzetten in tekst, doen van suggesties voor koppen, samenvattingen voorstellen, brainstormideeën genereren, waardoor wij ons kunnen focussen op verhalen die urgent en belangrijk zijn voor de lezer. AI moet ons helpen om uit te blinken, om onderscheidend te zijn, niet om een heleboel extra content te creëren die juist niet onderscheidend en uniek is.

Je kunt ChatGPT bijvoorbeeld heel handig ook vragen om naar citaten van een bepaald individu te zoeken. Maar gebruik die dan nooit zonder te controleren. Sterker, check alles wat er door een textbot wordt geproduceerd. Een journalistiek basisprincipe geldt ook hier: een bron is geen bron.

Daarnaast zullen we alert en scherp moeten zijn op teksten (en beeld) die we aangeleverd krijgen. Daar zal steeds meer AI-generated content tussen zitten, AI-checking/alertheid zullen we ons moeten aanleren.

Waarvoor kunnen wij het nu al gebruiken?

Ter inspiratie
Gebruik tools voor tekst en beeld ter inspiratie. Het kan ons prima op goeie ideeën brengen, die we dan in onze eigen stijl uitvoeren.

Ter achtergrond
Het snel vergaren van bijvoorbeeld technische informatie die je nodig hebt voor een uitleg-kader, dat kan effectief via ChatGPT. Maar ook dan: altijd checken.

Hoe gebruiken we het?
We publiceren nooit iets dat door de computer is gegenereerd zonder toestemming van chef en hoofdredactie.We gebruiken nooit AI-content, ook niet als bronmateriaal, zonder het checken van de gepresenteerde ‘feiten’. We zijn volledig transparant. We publiceren nooit een AI-product zonder dat ondubbelzinnig duidelijk te maken aan de lezer, inclusief het gebruikte algoritme en de gegevensbronnen. Dit om verantwoording aan de lezer af te leggen en het vertrouwen van ons publiek te waarborgen. We gebruiken nooit door AI-gecreëerd beeld zonder dat te vermelden in de credit. Overtreding van de regels zal worden behandeld in dezelfde lijn als we plagiaat behandelen.